DINLAR TA’LIMOTIDA TINCHLIK VA BAG‘RIKENGLIK MASALALARI

            Insoniyat tarixiga nazar solsak, odamzot tug‘ilibdiki, dunyoni, atrofidagi olamni, uni qamrab olgan borliqni anglashga harakat qiladi. Qadimdan insonlar olamning yaratilishi haqida turli tasavvurlarga ega bo‘lganlar. Bu tushunchalar bevosita ularning diniy qarashlaridan kelib chiqqan. Demak, insonning ongi, dunyoqarashi shakllanishida e’tiqod, diniy qarashlar muhim ahamiyatga ega.

            Har bir diniy ta’limotning asosiy g‘oyasi tinchlik va ezgulikni targ‘ib qilishga qaratilgan. Chunki tinchlik va bag‘rikenglik dinlarning ajralmas qismidir. Dunyodagi dinlarning deyarli barchasida chin insoniy fazilatlar hisoblanmish yaxshilik qilish, poklik, halollik, to‘g‘rilik, rostgo‘ylik, saxiylik, mehr-oqibat, va’daga vafo qilish, o‘zgalarning haqqini ado etish kabilar ilgari surilgan. Har bir din g‘oyalarining keng tarqalishida ana shu dinning o‘ziga xos an’ana va qadriyatlariga suyaniladi.

            Dunyo aholisining aksar qismi e’tiqod qiladigan dinlar sirasiga islom dini, buddaviylik, xristianlik, hinduiylik, yahudiylik kabi dinlarni kiritish mumkin. Ushbu dinlarning barchasida ezgulik va tinchlik g‘oyalari o‘z aksini topgan.

          Buddaviylik dunyodagi eng yirik dinlardan biri hisoblanib, miloddan avvalgi Ⅵ-Ⅴ asrlarda Hindistonda vujudga kelgan. Bu dinga e’tiqod qiluvchilar, asosan, Janubiy, Janubi-Sharqiy va Sharqiy Osiyo davlatlarida istiqomat qiladi, ya’ni Hindiston, Shri-Lanka, Nepal, Xitoy, Singapur, Malayziya, Indoneziya, Yaponiya, Koreya, Mongoliya, Kombodja, Tailand, Birma, Laos kabi davlatlarda va Rossiya Federatsiyasining ayrim viloyatlarida buddaviylar yashaydi.

          Buddaviylik qadimiy hind falsafiy ta’limotlari asosida paydo bo’lgan, amaliyot va nazariyadan iborat diniy tizimdir. Uning asosi “Hayot azob-uqubatdir” va “najot yo‘li mavjud” degan g‘oyadir. Buddaviylik ta’limoti asosan, 3 qismdan iborat: meditatsiya, axloq va donolik. 

          Meditatsiya bu to‘g‘ri tushunish, to‘g‘ri niyat qilish, to‘g‘ri anglash, to‘g‘ri muomalada bo‘lish, to‘g‘ri gapirish kabilarni o‘zida mujassamlashtirgan qismdir[1].

           Axloq normalari esa quyidagilardan iborat: qotillikdan saqlanish, o‘g‘rilikdan saqlanish, yolg‘ondan saqlanish, mast qiluvchi narsalardan saqlanish, zeb-u ziynat, atir-upalardan saqlanish.

          Hinduiylik diniga e’tiqod qiluvchilar ham dunyo xalqlarining ko’pchilik qismini tashkil etadi. Hinduiylik biroz murakkab din hisoblanib, u turli dinlarning qorishmasidir. U kastachilik asosiga qurilgan bo‘lib, asosiy sharti Hindistondagi kasta tizimini qabul qilishdir. Ushbu dinga Hindiston aholisining 83% i e’tiqod qiladi. Hinduiylikda ham tinchliksevarlik, ezgulik g‘oyalari ilgari surilgan,  xususan, vedalarning muqaddasligi, guru, ya’ni ustozning tan olinishi, muqaddas joylarga ziyoratga borish, sanskrit  tili muqaddas til ekanligi. 

  Xristianlik dini jahon dinlaridan biri hisoblanib, ushbu dinga e’tiqod qiluvchilar asosan, Yevropa, Shimoliy va Janubiy Amerika, Avstraliya qit’alarida, qisman Afrika va Osiyoda istiqomat qiladilar. Xristianlarning muqaddas kitobi Injil hisoblanib, ushbu nom yunoncha “evangelion” so’zidan olingan bo‘lib, “xushxabar” ma’nosini bildiradi. Unda xristianlar e’tiqodiga ko’ra, odamzotni qutqaruvchi najotkor bo’lmish Iso Masihning yer yuziga yuborilganligi haqida hikoya qilinadi. Xristianlik dini jannat va do‘zax, oxirat, Isoning qaytishi kabi aqidalarni o‘z ichiga oladi.   

           Yuqoridagi dinlarning barchasida yaxshilikka buyuriladi, insoniyatga zarar beradigan nomaqbul ishlardan qaytariladi. Ularning barchasida insoniyat rivoji, farovon turmush tarzi, do‘stlik, tinch-totuv yashash va bag‘rikenglik g‘oyalari olg‘a surilgan.

           O‘zbekiston aholisining ko‘pchilik qismi e’tiqod qiladigan muqaddas Islom dinimizda ham barcha din vakillariga do‘stona munosabatda bo‘lishga, ularga hurmat ko‘rsatishga chaqiriladi. Alloh taolo o‘zining kalomi bo‘lmish Qur’oni Karimda shunday marhamat qiladi: “Din to‘g‘risida sizlar bilan urushmagan va sizlarni o‘z yurtingizdan (haydab) chiqarmagan kimsalarga nisbatan yaxshilik qilishingiz va ularga adolatli bo‘lishingizdan Alloh sizlarni qaytarmas. Albatta, Alloh adolatli kishilarni sevadi”.(Mumtahana surasi, 8-oyat)[2].

          Nabiyyimiz Muhammad Mustafo sollallohu alayhi vasallam ham boshqa din va e’tiqod vakillariga nisbatan bag‘rikeng bo‘lish, ularning e’tiqodini hurmat qilish, haqlariga rioya etishning oliy namunasini ko’rsatibgina qolmay, ummatning hamisha ana shu yo’ldan borishiga da’vat qildilar. Bazzor roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rosululloh sollallohu alayhi vasallam: ’’ Xalqning barchasi Allohning izmidadir. Ularning Allohga mahbubrog‘i ahliga naf beruvchirog‘idir“,– deganlar.

 Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda shunday deyiladi: “Bir kuni oldimizdan bir janoza o‘tdi. Shunda nabiy alayhissalom bu janoza uchun o‘rinlaridan turdilar va biz ham u zotga ergashib, o‘rnimizdan turdik. Biz: “Yo rosululloh, bu yahudiyning janozasi”, – dedik. Shunda nabiy sollallohu alayhi vasallam:’’Qachon janozani ko‘rsangiz o‘rningizdan turing”,– dedilar. Shuningdek, rosululloh sollallohu alayhi vasallamning ahli kitobdan qo‘shnilari bo‘lgan. Ular bilan yaxshi qo‘shnichilik qilganlar, hadya berib, ulardan ham qabul etganlar[3].

           Shunday ekan, chinakam musulmon insonlarning diniy e’tiqodidan qat’i nazar, barchaga birdek do’stona munosabatda bo‘lmog‘i darkor. Zero, Alloh taolo biz bandalariga ne’mat o‘laroq ato etgan yer yuzida barchamiz Robbimizning birdek haq-huquqqa ega bo‘lgan  bandalari ekanligimizni unutmagan holda yashamog‘imiz o‘zgalar ustidan hukmronlik o‘rnatishga qaratilgan, begunoh insonlar, murg‘ak qalbli go‘daklarning qonlari to‘kilishiga sabab bo‘lgan qirg‘inbarot  jang-u jadallar va urushlarning oldini olishga sabab bo‘ladi.

Diniy bag‘rikenglik, ya’ni turli diniy e’tiqoddagi kishilarning oliyjanob g‘oya va niyatlar yo‘lida hamkor bo‘lib yashashi, kishilik jamiyati ravnaqi  yo‘lida xizmat qilishini anglatuvchi tushuncha hozirgi kunda nafaqat dindorlar, balki jamiyatning barcha a’zolari o‘rtasidagi o‘zaro hamjihatlik va hamkorlikni ifodalaydi.

           Jonajon Vatanimiz O‘zbekistonda ham diniy bag‘rikenglikning yorqin ifodalarini ko‘rishimiz mumkin. Ayniqsa, istiqlol sharofati bilan davlatimiz fuqarolarining istagan dinlariga e’tiqod qilishlari va diniy urf-odat, qadriyat va an’analarini davom ettirishlari uchun zarur barcha shart-sharoitlar yaratildi. Hozirda respublikamizda 2000dan ziyod diniy tashkilot, O‘zbekiston Musulmonlari idorasi, Qoraqalpog‘iston Musulmonlari qoziyoti, Toshkent Islom instituti, 11ta madrasa, 2000dan ortiq masjid, Rus pravoslav cherkovi, Pravoslav seminariyasi, Rim-katolik cherkovi, Injil xristianlar markazi, Xristian seminariyasi, O‘zbekiston Bibliya jamiyati, 162 ta xristian cherkovi, 8 ta yahudiy va 8 ta bahriy jamoasi, 1ta Krishnani anglash jamiyati, 1ta buddaviylar ibodatxonasi faoliyat yuritmoqda[4].

          Yurtimizda barcha din vakillarining diniy qarashlari, qadriyatlariga birdek hurmat ko‘rsatiladi. Muhtaram yurtboshimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev ta‘kidlaganlaridek: “Bizning qadimiy va saxovatli zaminimizda  ko‘p asrlar davomida turli millat va elat, madaniyat va din vakillari tinch-totuv yashab kelgan. Mehmondo‘stlik, ezgulik, qalb saxovati va tom ma‘nodagi bag‘rikenglik bizning xalqimizga xos bo‘lgan va uning mentaliteti asosini tashkil etadi”.

    Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, turfa din vakillarining ahil-inoq, tinch-totuv, birdamlik va hamjihatlikda hayot kechirishlari insoniy jamiyatning taraqqiy etishi va yer yuzida tinchlik hukm surishiga xizmat qiladi. Shu boisdan ham har bir inson o‘zining atrofidagilarga kelib chiqishi,nasl-nasabi, irqi va dinidan qat’i nazar chinakam insoniy fazilatlarni o‘zida mujassam etgan holda do‘stona munosabatda bo‘lmog‘i, zarur bo‘lgan hollarda darrov yordam qo‘llarini cho‘zmog‘i darkor.
Xadichai Kubro ayol-qizlar o‘rta

 maxsus islom ta’lim muassasasi 

2-kurs talabasi Salimova Oishaxon

[1] ARXIV.UZ

[2] MUSLIM.UZ

[3] MUSLIM.UZ

[4] OYINA.UZ