Farzand asrab olishdagi masalalar

Farzand Alloh bergan eng buyuk ne’matdir. Bu ne’matni qadrlash, unga tarbiya berish, dinimizga amal qiladigan solih farzand qilib tarbiyalash har bir ota –onaning majburiyatlaridan biri hisoblanadi.

Zamona zayliga qaramay, o‘zbeklar an’anaviy turmush tarzini, oilaviy hayotni qadrlaydigan xalq bo‘lib qolmoqda. Ammo bu an’anaviylik, oilaparvarlik qadriyatlar turmush tarzi o‘zgarishi asnosida qiyinchiliklarga duch kelmoqda: oilaviy rishtalarni doim ham mustahkam saqlash imkoni bo‘lmayapti, manfaatlar, hayotdan ko‘zlangan maqsadlar farq qilishi tufayli oilalar buzilib ketmoqda. Afsuski ba’zi ota-onalarning dunyo qarashlari torligi sababli farzandlar jabr chekmoqda, ota-onadan ayro qolmoqda. 

Shukurlar bo’lsinki hozirgi zamonda Allohni tanigan u bergan ne’matlarining qadriga yetadigan insonlar ham ko’p. Ular qaramoqsiz qolgan bolalarga mehr berib o’z oilalariga olmoqdalar.

Bolani qaramog’iga olish Rosululloh sollallohu alayhi vasallamning hayotlarida ham bo’lgan. U zot Zayd ibn Xorisani o’zlariga o’g’il qilib olganlar. Avvalida Zayd ibn Xorisani Zayd ibn Muhammad deyishar edi. Alloh taolo "Ahzob" surasi 5-oyatida:

Alloh asrandi farzandlar haqida quyidagi yo’lni ko’rsatadi:

ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ ۚ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءَهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ ۚ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَٰكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ ۚ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا

Ularni o’z otalarining nomi bilan chaqiringlar. Ana shu Allohning nazdida to’g’ridir. Agar otalarini bilmasangiz, ular sizning din qardoshlaringiz va do’stlaringizdir. Bilmasdan qilgan xato narsangiz uchun sizga gunoh yo’q, biroq qalblaringiz qasd qilgan narsada (bor). Alloh o’ta mag’firatlidir, o’ta rahmlidir.
Bu oyatlar nozil bo’lgunicha, odamlar birovning bolasini o’g’il qilib olib yurganlar. Insonlar jamiyatdagi mavjud tushuncha, urf-odatlar ila ish tutishgan. Endi esa oyat nozil bo’lib, bu odatni botil qildi. O’z-o’zidan, odamlarda «Nima qilish kerak, avval asrab olingan farzand xususida nima qilamiz?», «Oldingi ishlarimiz uchun ham javob beramizmi?» kabi savollar paydo bo’ladi. Ushbu oyati karima ana shu savollarga javob bermoqda.
«Ularni o’z otalarining nomi bilan chaqiringlar. Ana shu Allohning nazdida to’g’ridir».
Ya’ni «Asrab olingan farzandlarni asrab olgan odamning nomi bilan emas, o’zining haqiqiy otasi nomi bilan chaqiringlar».
Imom Buxoriy va imom Muslimlar hazrati Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhudan quyidagilarni rivoyat qiladilar:
«Rasulullohning mavlolari – do’stlari Zayd ibn Horisani faqat «Zayd ibn Muhammad», deb chaqirar edik. Qur’oni Karimning «Ularni o’z otalarining nomi bilan chaqiringlar. Ana shu Allohning nazdida to’g’ridir» oyati nozil bo’lganidan keyin Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Zaydga: «Sen Zayd ibn Horisa ibn Shurhabiylsan», – dedilar».
«Agar otalarini bilmasangiz, ular sizning din qardoshlaringiz va do’stlaringizdir».
Mabodo, asrab olingan bolaning haqiqiy otasi kim ekani ma’lum bo’lmasa, ular sizga Islom dini bo’yicha qardosh bo’ladilar. «Din qardoshim», deb murojaat qilinglar. Yoki mavloingiz, ya’ni do’stlaringiz bo’ladilar. «Ey do’stim», deb murojaat qilinglar. Ammo, zinhor «O’g’lim», «Farzandim» deb murojaat qilmanglar.
Ushbu oyatlar nozil bo’lgunga qadar birovning bolasini “farzandim” deb, unga o’z sulbidan bo’lgan farzandiga qilgan muomalani qilib yurganlar bu haqdagi ilohiy hukmni bilmagan edilar.
«Bilmasdan qilgan xato narsangiz uchun sizga gunoh yo’q...»
Shuning uchun bu oyatlar nozil bo’lguncha qilgan ishlaringizni o’ylab, xijolat bo’lmang, endi hukmni bildingiz, unga amal qilishga o’ting.
«...biroq qalblaringiz qasd qilgan narsada (bor)».
Ammo o’sha ishni bilmasdan emas, bilib turib qilgan bo’lsangiz, gunohga qolasiz. Birovning bolasini «o’z bolam», deb da’vo qilish gunoh ekanini bilib turib, shu ishni qilsangiz, gunoh bo’ladi.
«Alloh o’ta mag’firatlidir, o’ta rahmlidir».
Ha, Alloh o’ta mag’firatli va o’ta rahmli Zotdir.
Xatolarni kechiradi va to’g’ri yo’lni O’zi lutf bilan ko’rsatadi.
Dilingizdan qasd qilgan bo’lsangiz ham, tavba qilsangiz, Alloh mag’firatli va rahmlidir, kechiradi, ya’ni bilmasdan qilingan xato uchun Alloh sizni gunohkor qilmaydi. Ammo qasddan qilgan gunohingizdan ham qaytishga yo’l bor».
Ushbu oyati karimaning hukmiga binoan, birov begona bolani o’z nomiga o’tkazib olishi, uni «o’z bolam» deyishi haromdir. Shuningdek, birovni «otam» deb tanlashi ham katta gunohdir.
Imom Buxoriy va imom Muslimlar rivoyat qilishlaricha, Nabiiy sollallohu alayhi vasallam:
«Kim o’zi bilib turib, otasidan boshqaning bolasiman, deb da’vo qilsa, unga jannat haromdir», – deganlar.
Chunki Islom ko’zda tutgan olti katta masaladan biri inson naslini muhofaza qilishdir. Shuning uchun ham nikoh, taloq, idda va shunga o’xshash ko’pgina hukmlar joriy qilingan. Hamma narsa inson naslining toza, pok, ochiq-oydin bo’lishiga qaratilgan. Agar shunday qilinmasa, harom-halol aralashib, ota bolasini, bola otasini, ona qizini, qiz onasini, aka singlisini, singil akasini tanimaydigan bo’lib ketadi. Insoniyat halokatga uchraydi. Nasli begona bolani o’z naslidan bo’lgan bolalari qatoriga qo’shish bilan ko’pgina harom-xarish ishlar yuzaga chiqadi. Mahramlik-nomahramlik qoidalari buziladi. Bir kuni kelib, ota o’z qiziga yoki aka singlisiga uylanib qolishi mumkin. Meros masalasida va boshqa ko’pgina masalalarda ham o’nglab bo’lmas xatolar vujudga kelishi muqarrar. Shuning uchun Islomda bu ish harom qilingan.
Ammo bu yetim bolani, qiyinchilikda qolgan oilaning bolasini boqib olish, tarbiya qilish mumkin emas ekan degani emas. Aksincha, bunday qilinsa, juda ham savob bo’ladi. Bu ishlarni qilish kerak. Lekin begona bolani o’zining nomiga o’tkazib olish emas, balki u aslida kimning farzandi bo’lsa, o’shaning nomida qoldirish kerak. Hamda shariat hukmiga muvofiq boqish, tarbiyalash lozim.
Islom oilani mustahkamlashga katta e’tibor bergan. Oila doimo pok, mustahkam bo’lishi, shariat hukmiga binoan yashashi uchun barcha choralarni ko’rgan. Chunki oilalar pok bo’lmagunicha, jamiyat poklanmaydi. Oilalar mustahkam bo’lmagunicha, jamiyat mustahkam bo’lmaydi. Oilalar dindor bo’lmagunicha, jamiyat dindor bo’lmaydi. Ha, ko’p narsa oiladan boshlanadi.
Qur’oni Karim insonlarni asta-sekin tarbiyalab, yetuk shaxslarni va musulmon jamiyatini yetishtirishni buyurgan. Odamlarni johiliyat botqog’idan chiqarib, Islom nuriga ro’baro’ qilgan. Jamiyatni shakllantirib, ilohiy qonun-qoidalar asosida yashashni o’rgatib kelgan.
Yuqoridagi oyatlarda insonlarning nasabga, nikohga tegishli o’zaro aloqalarining ilohiy hukmga to’g’ri keladigan-kelmaydigan jihatlari bayon qilib o’tildi. (“Tafsiri Hilol”)
Ulamolarimiz ushbu oyatdan bir necha hukmlarni oldilar. Birinchidan. Boqib olingan bolaning nasabi o’zining asliy otasidan sobit bo’lishi, boqib olingan bola mahramlaridan bo’lmasa, o’zi va uning ayoli boqib oluvchiga nomahram bo’lishi

 فَلَمَّا قَضَىٰ زَيْدٌ مِّنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا ۚ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولً

 

...Qachonki Zayd undan o’z hojatini ado etgach, seni unga uylantirdik. Toki, mo’minlarga asrandi bolalarining xotinlarida, ulardan hojatlarini ado qilishgach, tanglik bo’lmasin deb. Va Allohning amri bo’lajakdir. (Ahzob 37-oyat)

«Qachonki Zayd undan o’z hojatini ado etgach, seni unga uylantirdik», – demoqda.
Ya’ni «Zayd ibn Horisa roziyallohu anhu Zaynab binti Jahshdan hojatini ado etib, uni taloq qilgach, Biz O’zimiz senga uni zavja – xotin qilib berdik», – demoqda.
Shunday bo’lishi kerak edi. Alloh taoloning irodasi shu edi. Alloh subhanahu va taolo Zaynab binti Jahsh roziyallohu anhoni Nabiy sollallohu alayhi vasallamga O’zi nikohlab qo’ydi. Bu yerda valiy ham, mahr ham, guvoh ham yo’q. Hammasining o’rniga Allohning amri bor.
Zaynab binti Jahsh onamiz bunday nikoh bilan faxrlanib yurar edilar.
Imom Buxoriy Anas ibn Molik roziyallohu anhudan qilgan rivoyatda bu haqda shunday deyiladi:
«Zaynab binti Jahsh roziyallohu anho Nabiy sollallohu alayhi vasallamning boshqa ayollariga faxrlanib:
«Sizlarni ahllaringiz nikohlab bergan, meni esa Alloh taolo yetti osmonning ustidan nikohlab bergan», – der edi».
Keyingi jumlada bu ishning hikmati ochiq bayon etiladi:
«Toki, mo’minlarga asrandi bolalarining xotinlarida, ulardan hojatlarini ado qilishgach, tanglik bo’lmasin deb…»
Birovning asrandi bolasi xotinidan o’z hojatini ado etib, uni taloq qilsa, uni asrab olgan kishi haligi ayolga uylanishi mumkin emas, degan johiliyatning g’irt mantiqsiz bo’lgan qonunini endi Alloh taoloning O’zi to’g’riladi. Bu ishda namuna tariqasida Payg’ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamning shaxsan o’zlarini tanladi.
«Va Allohning amri bo’lajakdir».
Bo’lmasdan, iloji yo’q. Shuning uchun ham Alloh taoloning bu boradagi amriga ham amal qilindi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Zaynabga uylandilar. Shu bilan johiliyatning odamlar hayotiga va ongiga qattiq singib ketgan odatlaridan biri – «Asrandi o’g’ilning taloq qilgan xotiniga uylanish harom» degan qonuni botil bo’ldi. Mo’minlardan yana bir tanglik ko’tarildi. (“Tafsiri Hilol”)
Demak, bola asrab olgan odamning ayoli asrab olingan bolaga nomahram bo’ladi, asrab olingan bolaning ayoli ham asrab oluvchiga nomahram bo’ladi.

Asrab olingan bola qiz bo’lsa, asrab oluvchi erning emizuvchi holatdagi opa-singillari yoki aka-ukalarining ayollari ikki yarim yil ichida bolani emizsalar, asrab oluvchi erning jiyani hisoblanib, mahramiga aylanadi. Agar asrab olingan bola o’g’il bo’lsa, asrab oluvchi ayolning emizuvchi holatdagi ora-singillari yoki aka-ukalarining ayollari o’sha o’g’il bolani emizsalar asrab oluvchi ayolga jiyan bo’lgani uchun, mahram hisoblanadi.

Asrab olingan bola asrab oluvchilarning orasida nasabiy aloqasi bo’lmay begona bo’lsa, bir-birlaridan meros olishlari joiz bo’lmaydi. Balki qo’llarida qolgan mulklar nasabiy merosxo’rlarning haqqi hisoblanadi. Lekin meros qoldiruvchilar tiriklik vaqtida “vafotimdan keyin senga” demasdan, hayotliklarining o’zida hadya qilib, qo’liga topshirsalar hadya oluvchilarning mulkiga o’tadi. Bunda “vafotimdan keyin senga” degan narsa aytilmasligi va hadya qilingan suratda qo’liga qabz, ya’ni topshirilgan bo’lishi shart.

Islomda oilani mustahkamlashga katta e’tibor berilgan. Oila doimo pok, mustahkam bo’lishi, shariat hukmiga binoan yashashi uchun barcha choralarni ko’rgan. Chunki oilalar pok bo’lmaguncha, jamiyat poklanmaydi. Oilalar mustahkam bo’lmagunicha, jamiyat mustahkam bo’lmaydi. Shunday ekan tarbiyani avvalo o’zimizdan boshlamog’imiz, farzandlar taqdiriga befarq bo’lmasligimiz lozim. Zero, farzandlar – bizning kelajagimizdir. 

3-kurs talabasi Shukrullaxo’jayeva Komila