“Ko‘k gumbazi uzra bezakli qandil…”

Abu Homid Muhammad ibn Muhammad al-Gʻazzoliy [1058 - 1111] Tus (Eron)da tug’ilgan islom ilohiyotchisi, faylasuf.

 "Gʻazzoliy" taxallusi haqida turli fikrlar bor. Baʼzi olimlar gʻazzol (ip yigiruvchi) oilasida tugʻilgan, shu sababdan Gʻazzoliy taxallusini olgan desa, boshqalari esa Gʻazola (Tus yaqinidagi qishloq)da tugʻilgan, shuning uchun taxallusi Gʻazoliy deb hisoblaydilar. Nishopur (Sharqiy Eron) va Bagʻdodda taʼlim olgan. "Nizomiya" madrasasi (Bagʻdod)da islom huquqshunosligidan dars bergan. U 34 yoshida kuchli ruhiy inqirozni boshidan kechirgan. Shundan so‘ng haqiqatni faylasuflar belgilagan yo‘ldan topa olmasligini tushunib, mudarrislikni tashladi va mustaqil ravishda tasavvuf ilmini o‘rganishga kirishdi. 

U butun umrini haqiqatni topish, odamlarga tushuntirish va adashganlarni to‘g‘ri yo‘lga qaytarishga bag‘ishladi. 11 yil zohidlikda hayot kechirib, 1105-yilda Nishopurga qaytib kelib, yana madrasada mudarrislik qilgan. Uning fiqhga doir "Bosit", "Vojiz", "Vosit", aqidaga doir "Qavoid al-Aqoid" (Aqidaning qoidalari), "Ar-risolat al-qudsiya" (Qudsiya risolasi), mutasavviflar uchun "Ihya ulum ad-din" (Diniy ilmlarni tiriltirish), "Mukoshafat ul-qulub" (Qalblar kashfiyoti) asarlari mashhur. Shuningdek, "Tahofut al-falasifa" (Faylasuflarga raddiya), "Kimyo-i saodat" (Saodat kimyosi), "Maqosid al-falasifa" (Faylasuflarning maqsadlari) asarlari olim ijodida muayyan oʻrinni egallaydi. 
      G’azzoliyning falsafa, tasavvuf ilmiga oid asarlari juda yorqin, ravon va tushunarli uslubda bitilgan. Bu asarlarda Farobiy, Ibn Sino, Abu Hayyon at Tavhidiy qarashlarining taʼsirini koʻrish mumkin. Gʻazzoliy oʻz asarlarida islom ilohiyotini falsafiy jihatdan asoslashga harakat qilgan. Uning gʻoyalari islom tafakkuriga va oʻrta asr Yevropa falsafasiga taʼsir koʻrsatdi.

     She’riyatimiz sultoni Alisher Navoiy “Saddi Iskandariy” dostoni muqaddimasida Abu Homid Gʻazzoliyni “Ko‘k gumbazi uzra bezakli qandil”, – deb ta’riflaydi. U zot yana “Nasoyimul muhabbat” asaridagi bir maqolatda: “Xujjatul Islom Muhammad ibn Muhammad Gʻazzoliy Tusiy, kuniyasi Abu Homid va laqabi Zaynuddindir”, - deya qayd etadi. Ibrohim Bag‘dodiy “Bag’dod tarixi” asarida: “U shunday bir kimsa ediki, bu dunyodagi ko’zlar uningdek notiqni, uningdek zukko va oqilni ko‘rmagan edi”, – deb keltiradi. 

G’azzoliy o‘zining asarlarida o‘sha vaqtda qamrab olinishi mumkin bo‘lgan barcha jabhalarda fikr-mulohazalar yaratdi, inson tafakkurining yangidan-yangi sirli qirralarini kashf etishga musharraf bo‘ldi, bashariyatning yorqin xotirasida abadul-abad o‘chmas nom qoldirdi.

                                                        "Xadichai Kubro" ayol-qizlar 

                                                         o'rta maxsus islom ta'lim

                                                          muassasasi 3-kurs talabasi 

                                                           Akbarova Shahzoda