Islom dinida she’riyatga munosabat

She’riyat inson qalbining in’ikosi bo‘lib, fikr va his-tuyg‘ularni ifodalashning san’atkorona usullaridan biridir. Islom dini she’riyatga o‘ziga xos munosabat bildirgan bo‘lib, uning mazmuni va maqsadiga qarab baho berilgan. Bu munosabat Qur’oni karim, hadislar, islom ulamolarining fikrlari va tarixiy tajriba asosida shakllangan.

Qur’oni karim va hadislarda she’riyatga yondashuv

Qur’oni karimda "Shoirlar" (Ash-shu‘aro) surasida ba’zi shoirlarning haqiqatdan uzoqlashishi tanqid qilinadi:

> "Shoirlar esa, ularga gumrohlargina ergashadi. Ularning har bir vodiyda tentirab yurishlarini hamda o‘zlari qilmaydigan ishlarni gapirishlarini ko‘rmadingmi?"
(Shuaro surasi, 224-226-oyatlar)
Biroq bu oyatlar barcha shoirlarga emas, balki haqiqatdan uzoq, behuda gapiruvchi, odamlarga yomonlik targ‘ib etuvchi shoirlarga taalluqlidir. Shu suraning keyingi oyatida solih, iymonli shoirlar bundan mustasno ekani aytiladi:
> "Iymon keltirgan, yaxshi amallar qilgan, Allohni ko‘p zikr qilgan va haqiqat yo‘lida himoya qilgan zotlar (bunday emaslar)"
(Shuaro surasi, 227-oyat)
Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) ham she’riyatga nisbatan adolatli yondashganlar. U zot ayrim shoirlarning she’rlarini e’tirof etganlar va hatto ba’zan o‘zlari ham chiroyli baytlarni keltirganlar. Masalan, hadislarning birida Rasululloh (s.a.v.) she’rni yaxshi esda saqlashlarini bildirganlar:
"Ba’zi she’rlar hikmatdir." (Buxoriy, Adab, 297)
Shuningdek, Payg‘ambarimiz Abdulloh ibn Ravoha va Hasson ibn Sobit kabi musulmon shoirlarini qo‘llab-quvvatlaganlar. Hasson ibn Sobit (r.a.) Madinani Makka mushriklarining so‘z hujumlaridan himoya qilib, Islomni targ‘ib etuvchi she’rlar yozgan.
Islom tarixida mashhur shoirlar
Islom tarixida she’riyat rivoji keng o‘rin tutgan va ko‘plab buyuk shoirlar yetishib chiqqan. Ularning asarlari islom ta’limoti, axloq, hikmat va ma’naviyatni aks ettirgan.
1. Hasson ibn Sobit (r.a.)
Hasson ibn Sobit Rasululloh (s.a.v.) davrining eng mashhur shoirlaridan biri bo‘lib, u Payg‘ambarimiz va musulmonlarni she’rlari orqali himoya qilgan. Unga bag‘ishlangan hadislardan birida shunday deyiladi:
"Ey Hasson! Ruhul Qudus (Jabroil) seni doimo qo‘llab-quvvatlasin, sen Payg‘ambarni she’rlaring bilan himoya qilasan!" (Muslim, Fada’ilus-Sahaba, 129)
2. Ka’b ibn Zuhayr
Ka’b ibn Zuhayr dastlab Islomga qarshi she’rlar yozgan bo‘lsa-da, keyinchalik iymonga kelib, Rasululloh (s.a.v.) oldida mashhur "Bano Su’ad" qasidasi bilan chiqish qilgan. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) bundan ta’sirlanib, unga o‘z ridolarini hadya qilganlar. Bu hadis shoirga berilgan yuksak e’tirofning dalilidir.
3. Imom Shofe’iy
Imom Shofe’iy fiqh ilmining buyuk namoyondalaridan biri bo‘lishiga qaramay, o‘zining hikmatli she’rlari bilan ham tanilgan. Uning she’rlari axloqiy pand-nasihatlar, sabr-toqat, taqvo va hayot falsafasiga bag‘ishlangan. U o‘z she’rlarida ilm egallash, adolat, tavakkul va taqvo kabi mavzularni ko‘taradi.
4. Jaloliddin Rumiy
Buyuk mutasavvif shoir Jaloliddin Rumi (1207-1273) Islom she’riyatining eng yuksak namoyandalaridan biri hisoblanadi. Uning "Masnaviy" asari butun Islom dunyosida yuksak qadrlanib, ruhiy tarbiya va tasavvufiy yuksalish manbai bo‘lib kelmoqda.
Islomda she’riyatning o‘rni va ahamiyati
She’riyat musulmon madaniyatida muhim o‘rin tutgan. Islom olamida qasida, gazal, ruboi kabi she’riy janrlar rivojlangan va ularning aksariyati ma’rifiy-ma’naviy mazmunga ega bo‘lgan. Masalan:
Qasidalar – Islom olamida ko‘pincha Payg‘ambarimiz (s.a.v.) madhiga bag‘ishlangan bo‘lib, ulardan eng mashhurlaridan biri Imom Busiriy qalamiga mansub "Qasidai Burda" asaridir.
Gʻazallar – ishqiy va ilohiy sevgini ifoda etuvchi she’riy shakl bo‘lib, Muhammad Iqbol, Hofiz Sheroziy, Alisher Navoiy kabi shoirlarning ijodida katta o‘rin tutadi.
Ruboiylar – qisqa, lekin chuqur ma’no anglatuvchi she’rlar bo‘lib, bu janrda Imom G‘azzoliy, Umar Xayyom, Sa’diy Sheroziy kabi shoirlar mashhurdir.

Ta’lim muassasasi o‘qituvchisi: Gaipova J