Ramazon va Zulhijja hilolining ko‘rinishi

Ramazon va Zulhijja hilolining ko‘rinishi

“Ramazon oyiki, unda odamlarga hidoyat hamda hidoyat-u furqondan iborat ochiq bayonotlar boʻlib Qurʼon nozil qilingandir. Sizdan kim u oyda hozir boʻlsa, roʻzasini tutsin. Kim bemor yoki safarda boʻlsa, bas, sanogʻi boshqa kunlardan. Аlloh sizlarga yengillikni xohlaydi va sizlarga qiyinlikni xohlamas. Sanogʻini mukammal qilishingiz va sizni hidoyatga boshlagan Аllohni ulugʻlashingiz uchun. Shoyadki, shukr qilsangizlar.” (Baqara surasi 185-oyat).

Anas ibn Molik (roziyallohu anhu) dan rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) marhamat qilib dedilar: “Butun umringiz davomida yaxshilik talabgori bo‘lib, Alloh azza va jallaning rahmat shabadalariga yo‘liqing! Zero, Allohning rahmati jumlasidan bo‘lgan shabadalari borki, ularni bandalaridan xohlaganiga nasib qiladi” (Tabaroniy, Bayhaqiy, Ibn Abdul-Barr, Abu Nuaym, Ibn Asokir va boshqalar rivoyati). Ana shunday rahmat oylaridan biri Ramazon oyidir. Bu oy boshqa oylarga nisbatan fazilat-u ustunlikda bamisoli quyoshning boshqa sayyoralarga nisbatan ustunligi kabidir. Alloh taolo Ramazon oyini boshqa barcha oylardan oliy va mufazzal qildi. Uni ko‘plab buyuk fazilatlar va ulug‘ imtiyozlar bilan xosladi. Imom Tabaroniy Ibn Abbos (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilingan hadisda Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): “Oylarning eng afzali Ramazon oyidir”, deganlar. Ramazon oyining fazilatlarini sanab tugatib bo‘lmaydi. Islomning bosh manbai, insoniyatning qiyomatgacha hayot dasturi Qur’oni karim shu oyda nozil bo‘lgandir. Ushbu oyda Islom tarixiga zarhal harflar bilan yozilgan juda ko‘p olamshumul voqealar sodir bo‘lgan. Shu bois butun dunyo musulmonlari ushbu tabarruk oyni solih amallar va Alloh roziligi yo‘lidagi ibodatlar oyiga aylantirishadi.

Tongga qasam. (Zulhijja oyining avvalgi) oʻn kechaga qasam. Juft va toqqa qasam” (Fajr surasi, 1-3-oyatlar). Mazkur oyatdagi “juft”dan murod Zulhijja oyining o‘ninchi kuni, “toq”dan murod esa to‘qqizinchi kunidir. Mufassirlar Alloh taolo Zulhijja oyining avvalgi o‘n kuni bilan qasam ichgani uchun ham uni fazilatli, deydilar.

Zulhijja so‘zi “Haj egasi” degan ma’noni bildiradi. Bu oy Alloh taolo urush, qon to‘kishni harom qilgan (Zulhijja, Zulqa’da, Muharram, Rajab) to‘rt oyning biri, hijriy-qamariy taqvimning oxirgi oyidir. Zulhijja oyi haj ibodati ado etiladigan, qurbonlik qilinadigan, Arafa va Qurbon hayiti nishonlanadigan oy. Bu oyda, ayniqsa uning dastlabki o‘n kunida qilingan ibodatlar Alloh taolo uchun eng sevimli amallardan sanaladi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Alloh dargohida Zulhijjaning o‘n kunidan afzal kun yo‘q”, deganlar (Imom Ibn Hibbon rivoyati) Bu oyda tutilgan ro‘za ulug‘ ajrlarga musharraf etadi. Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Arafa kunining ro‘zasi o‘zidan avvalgi bir yil va o‘zidan keyingi bir yilning gunohlariga kafforat bo‘lishini Allohdan umid qilaman”, deganlar (Imom Muslim rivoyati).

Bulutli kunda adolatli bir kishining, agar u qul yoki ayol boʻlsa ham, ro‘zani boshlash haqidagi guvohligi qabul qilinadi. Chunki bu diniy xabar boʻlib, uning qabul boʻlishi uchun faqat adolat shart qilingan. Ro‘zadan chiqish haqidagi guvohlikka, agar ko‘p bulutli bo‘lsa, guvohlikning nisobi, lafzi va adolat shart bo‘ladi. Daʼvo shart boʻlmaydi. Ramazonning yigirma toʻqqizinchi kuni roʻza tugaganini bilish uchun oy koʻrilganda kun bulutli boʻlib tursa, guvohlarning soni kamida shariatda talab qilingan ikki er kishi yoki bir er, ikki xotin kishi boʻlishi shart. Shuningdek, guvohlik beruvchi kishi shahodat lafzini ham aytishi shart. Buning ustiga, guvohlik beruvchilar adolatli hur bo‘lishlari, tuhmatchiligi uchun darra urilmagan shaxslar boʻlishi shart. Ro‘zani ochish haqidagi guvohlikka shartlarning ogʻir qoʻyilishining sababi bu ish bandalarga manfaat beruvchi, og‘izlarini ochishga omil boʻluvchi ekanligidandir. Kun bulutsiz boʻlsa, ikki holatda ham koʻp kishilarning guvohligi shartdir.

Ikki holatda ham, yaʼni ro‘zani boshlash yoki tugatish uchun hilol koʻrishda kun bulutsiz, ochiq boʻlsa, koʻp sonli kishilar guvohlik berishlari shart. “Koʻpning miqdori qancha?” degan savolga baʼzilar “ Bir mahalla odamlari”, desa, Аbu Yusuf rahmatullohi alayhi “Ellik kishi”, deganlar. Umuman, rahbar odam toʻliq ishonch hosil qiladigan darajada koʻp odam boʻlishi lozim. Ikki odil kishining oyni koʻrganligi haqidagi guvohligi bilan oʻttiz kun roʻza tutilgandan keyin og‘izni ochish halol boʻladi. Bir odil kishining guvohligi bilan emas. Bir qavm havo bulutli boʻlib turganda ikki odil kishining guvohligi bilan roʻza tutishni boshlagan boʻlsa, oʻttiz kun tutganlaridan keyin ro‘zani tugatib, hayit qilinadi. Аgar bir odil kishining guvohligi bilan roʻza tutishni boshlagan boʻlsa, unday emas. Bu maʼnodagi masalalarda musulmon olamining bir tarafida hilolni koʻrish sharʼiy asosda sobit boʻlsa, boshqa oʻlkalarning odamlari ham unga amal qilishlari lozimligini jumhur ulamolar taʼkidlaganlar.

Qurbon hayitini belgilash ham roʻzanikiga oʻxshash bo‘ladi. Yaʼni Qurbon hayiti hilolining sobit boʻlishi haqidagi hukm ham xuddi Ramazon hayiti hilolining sobit boʻlishi kabidir.

Bajardi: O.Maxmudova

Qabul qildi: I. Nurmuxammedova